Tribalizmden Moderne bir gecis oykusu : KENYA

Caglar boyunca, Tribal gelenekler toplumlarda var olmustur ve halen de yer kurenin bazi kesimlerinden var olmayi surdurmektedir. Tribalizmin ne oldugunu anlamak icin, nerde ve ne zaman ortaya ciktigina ve Avrupadaki Cemaat ve Cemiyet olusumlarindan farkli oldugu taraflari iyice anlamak gerektigi kanaatindeyim. Tribalizmi tanimlayarak baslamak, ilerleyen bolumlerde ortaya cikabilecek soru isaretlerini gidermemize fayda saglayacaktir. Tribalizm, en saf tanimiyla, etnik kimlige dayali, bir toplulukta ya da toplumda, cesitli gruplarin, ulke, arkadas, kurulus, dernek birligi iliskilerinden cok daha yogun, yuksek, yakin, sadakat ve adama temeline dayali olmasi ve bazi primitif insan davranislarina dayali kucuk kucuk kabile yapilaridir. Tanim daha da genisletilebilecegi gibi, simdilik bundan fazlasini soylemek yerine , konsepti daha da acmak yararli olacaktir. Lawrance Keeley * Medeniyetten onceki savas adli antropolojiye dayanan eserinde kavimcilige dayanan ic catisma ve kavgalarin , asla ve asla medeni duzeyde bir savasa donusmeyecegini belirtiyor. Burada da aslinda belirtmek istedigim, yalnizca atesli silahlarin yoksunlugu ya da medeni bir savasin yapilmasi gerektigi degi; ancak, insanlarin daha sistematik hareket edip, toplum kurallarini , moral kurallari ya da ortak yasama kurallarinin benimsenmis olmasi gerekliligidir. Kabiledeki ortak hareket etme zorunlulugu, modern Avrupa toplumlarindan farklidir. Modern toplumlar, gunumuzde normlarini gecmisten almak yerine, gelismelere uygun olarak surekli update ederler. Guncellenen normlar, toplumdaki insanlar tarafindan kolaylikla absorbe edilir ve uygulanmaya baslar. Ornegin; Kismen muhafazakar ve ekonomik bakimdan gelismis bir ulkede, biz kizin bekareti ya da evlenmeden seks yapmasi zor bir ugras iken, zamanla, etkilesimler sonucu, kizlar bu adetleri yoksayarak ,diger bir deyisler tahammul edemeyip, bekaret kavramina cok fazla dikkat etmezler ve seksuel iliskiler, daha erken bir tarihte baslayabilir. Tribal anlayista, ozellikle bazi kabilelerde, bekaretin korunmus olmasi, bir kulttur ve sevinc kaynagidir. Kaynagini nerden aldigini bilmedigimiz cogu kabilede, evlilik oncesi cinsel iliski, bir seytan* ugrasi ya da isi sayilmistir ve cinsel istismara maruz kalan kizlar, dinlenmek, anlasilmak, telafi etmek, uzlasmak yerine, kabile liderleri tarafindan hunharca oldurulmuslerdir. Guney afrikadaki  Zulular, yuzyillardir devam eden bir gelenege sahip cikarak, genc yastaki kizlarinin hala, bakire olusunu torenler, solenler, rituellerle kutlaamaktadirlar. Eger bu konuda subjektif gorusumu beyan edecek olursam biraz sasiracak olursunuz. Kabiledeki bekaretin korunmasi, siddete donusmedikce, bir Rus kizinin ya da ukraynalinin ya da Romenin ya d Turkun bekaretini korumasi , evlilige kadar iliskiye girmmemisyle ayni seydir. Kabile yapisinin farki, bunun bir baba ya da anne tarafindan cocuga dikte  ettirmek yerine, bir klan yoluyla cocugu dogustan ogretilmesi ve yenidoganlarin bunu reddetme hakkinin hic olmayisidir. Daha spesifik olarak, Hindistan'daki; kast sisteminde oldugu gibi, burada da , demokratik bir tartisma ortami, fikirlerin paylasimi, medya, radyo, internet gibi iletisim araclarinin hic hesaba katilmayisinin buyuk payi vardir. Tribal dusunce, bir klandaki liderin  elinde mizrak ya da tufek tasimasi ile aciklanamaz. Eger oyle olsaydi, Akdenizdeki bir suru Rus askeri da ilkel olarak dusunulebilirdi. Ya da eger ciplakik , tum vucudu ortaya koyma ve oyle dolasmak bir tribal hayat tarzi olsaydi, Amerika ve Avrupadaki bir cok strptizci kadin da ilkel insanlar olarak dusunulebilirdi. Biz bu farki soyle anliyoruz. Aslinda konuyu uzatmadan ben buna bir isim verebilirim '' Cognitive Perception''.* Bilissel algi, kim oldugunu bilmek, sorgulamak, hayat kurmak ve kendini nasil gelistircegini bilmek gibi erdemlere sahip olmayi gerektirir. Striptizci kadin, gece klubunde o isi neden yaptigini , neden soyundugunu, saat kaca kadar orda olmasi gerektigini bilir. Bir hayat gayesi mevcut. Tribal klanda ise, yari ciplak ve tum uzuvlari meydanda olan bir kadinin , o bolgede her gun cirilciplak  yurumesinin gercekten bilerek yapildigini soylemek cok sacmadir. Olsa olsa,, Avrupali akil, o kadinin bir ilac verilerek her gun uyutuldugunu bu yuzden boyle gezdigini varsayardi. Gercek ise bu degil. Yukarida da belirttigim uzere, gelismislik normlari ya da toplumsal normlar, henuz o kadinin neden bu sekilde giyindigini tartismasi gerektigi duzeyde degil.  Buna firsat vermiyor. Yalnizca buna degil; Oy verme hakki, meclise katilabilme, araba sahibi olabilme, yasama, asik olabilme, gezebilme haklarinin tamamindan yoksun birakiyor. Bu sinirlarin asilmasi da cok kolay gozukmuyor.

Her kabilenin, ilkellik seviyesi farklidir. Kimi kabilelerde, bazi modern davranislar digerlerine gore daha cok gelismis olabilir. Bu noktada, Kenya ornegine biraz giris yaparsak konuyu daha iyi isleyecegimizi dusunuyorum. Kenyada yapmis oldugum arastirmalar ve saha tetkikleri sonucu ulasmis oldugum objektif sonuclari buradaki makalemde paylasmayi bir borc biliyorum. Kenyada 42 yi askin kabile var. Aslinda onlara modern kabileler demek daha yerinde olur. Nitekim, dogu afrikanin en gelismis ulkesinde kabile olmanin bazi avantajlarina sahipler. Ornegin cogu kabile uyesi, Internetin, sosyal medyanin, modern sehir hayatinin bizzat icinde olarak hayatina devam ediyor. Tukettikleri yiyecekler, sinirli olmayip, kabile uyeleri, sehirdeki insanlar  gibi zaman zaman yalnizca bazi obez toplumlarin tukettgi seyleri dahi tuketiyorlar. Orn; Ketcap, mayonez, soslu tavuk, burger vb. Kenyadaki kabile hayatinin dayandigi kurallar ile Nijerya, Gana, Kongo ya da Ginenin dayandigi kurallar cok cok farkli. Tipki gunumuz gelismis nasyonel devletlerininn her bakimdan farkli olmasi gibi ( din, dil, anayasa , bayrak vb. ) Dolayisiyla bu ulkelerin ortak bir kabile hayat tarzina sahip oldugunu soylemek buyuk bir yanlislik ve aptallik olacaktir. 42 kabile, herseyden once 42 farkli dil konusuldugu anlamina geliyor. Kenyadaki resmi dil Ingilizceve Svahilice oldugu kadar, tum kabileler kendi icinde, arkadaslar, aile ve dostlar arasinda o dili konusuyor. En yaygin kabileler; Lua, Kikuyu, Maasai, Kisii olmakla beraber 30 askin diger kucuk kabileler de mevcut. Kenya kabilelerinde barinma ve utanma duygulari fazlasiyla gelistigi icin, Avustralyadaki aborjinlerde ya da guney afrikadaki zululardai gibi ciplak insanlar yok burada. Insanlar guvenliklerini on planda tutup,  duzenli beslenmeye calissa hatta sehirde ticaret yapiyor olsa da, halen Buyuculuk, cadilik, batil inanclar hat safhada ve bu inanclar , birilerinin hayatina mal olabiliyor. Tum bunlarin sebebi , toplumsal anlasma kulturunun olmayisi. Ornegin; Maasai  kabilesinden bir uye, Kisii topraklarinda kullanmamasi gereken alani isgal ediyor. Kisii kabilesi, Masaili insanlarla konusmak yerine bir Masai cocugunu olduruyor. Sebep ise, bir kac karis topragin izinsiz kullanilmasi. Bu ve buna benzer yuzlerce olay oluyor her gun.  Isin kotu tarafi, Polis, Jandarma, askeriye gibi kurumlarin burada sadece rusvet almak ve halki soymak amacli kurulmus olmasi. Polis, keskin nisanci, jandarma ya da herhangi birisi, kabiledeki catismalari cozmede ve olumleri engellemede ehil degil. Polisin yetkisi, sehirdeki duzeni saglamak. Komik olan ise, sehir cok fazla korunur iken, kabile alanlarinin hic korunmamasi. Bu kisileri de ilkel yapan bu zaten. Yemek adetleri vs. degil. Yaptigim arastirmalar sonucu, bir kabileye ait olan ama ayni zamanda gelismis bir kiz ile birlikte olma sureci, 5 yili buluyor. Yani, erkegin ve kadinin kaynasmasi ve ailelerin hem fikir olmasi oldukca zaman aliyor. Nairobide yaptigim arastirmalara gore ise, Sehir insaninin bu tarz yasakli, sinirli birliktelikleri pek de takdigi yok. Sehir insani, bir cok Avrupali sehir gibi, sinirsiz yasamayi seviyor.Oyle ki, Bir cok kabile kizi icin, Nairobiye gitmek, okumak ya da calismak ya da Ingiltereye ya da Amerikaya gitmek adeta bir kurtulus yolu. Bir cok kabile reisi, kiz ya da erkeklerin yurtdisina cikmasi hususunda yasak koymuyor. Kizin kendi maasi ya da geliri oldugu surece tabi. Bunun disinda, kimi kabilelerin karakteristik ozellikleri de oldukca sasirtiyor. Lualar, durustlukleriyle biliniyor ve en mutevazi kabilelerden biri. Kabilede, oldurme ve buyuculuk olaylari fazla gorulmese de hala mevcut. Lualar, kendi evlerinde muzik calarlari, PC ve radyolari ve disarida da luks giyimleri ile biliniyorlar. Lualarin on plana cikmasinin en buyuk sebebi, Barack Obamanin bir Kenyali Lua olarak dunyaya gelmesi. Bu sebepten, Lualar, cok gururlu ve kendileriyle barisik insanlar. Kisiiler, caliskan ve duyarli insanlar. Kisii toprak parcasinin kapladigi alan cok fazla olmasa da , onlar caliskan ve ileri goruslu insanlari ile on plana cikiyorlar. Kisii insanin kurnaz oldugunu soyleyebilirz. Ancak diger kabilelerde kiyaslaninca hala normal seviyedeler. Kisiler, Kenyanin diger sehirlerinde yasamayi sevmezler. Cunku kendi topraklari, adeta onlar icin ulke gibidir.Bu bakimdan da, Amerikan federal  yapisina cok fazla benzerler. Bu bir tesaduf mudur bilinmez, bir cok Kisii insani, 10 yillardir Amerikaya seyahat edip is amacli gidip gelmislerdir. Halen amerikada, onlarca Kisii bulmak mumkun. Su anda Birlesik Devletler, cogu Kenyaliyi , ulkesine geri gondermek istese de, Obamanin siyahi kokenli olmasi onlar icin bir sans. Masaailer, uluslarasi toplum tarafindan en cok bilinen kavimlerden biri. Masaiilerin bu kadar cok bilinmesinin sebeplerini asagidaki giib siralayabiliriz;

- Kiz cocugu sunnetinin hala aktif olmasi,
- Buyuculuk, efsun, Seytana tapislar,
- Yasli kabile uyelerinin halen yari ciplak olmasi,
- Sert evlilik ve cinsel kurallar,
- Kadinlarda bir yastan sonra, Kulak memesinin yarilip o etin cikarilmasi gelenegi,
- Safari turizminin icinde bulunmasi ya da Safari topraklarina yakinlik.
- Giydikleri renkli parlak kiyafet ve taktiklari takilar...

Bahsedecegim son kabile ise, Kikuyular. Kikuyu, Kenyadaki en yaygin ikinci kabile. Kikuyulari hala kabile ya da Tribal olarak isimlendirmek kafa karisikligiina neden olabilir. Kikuyular, cinsel birliktelik, evlenme ya da evlenmeden iliskiye girme bakimindan cok acik bir kabile. Kadinlari oldukca kurnaz ve aldatici. Kikuyular, ulkede arazilere , gayri menkullere sahip cok fazla sehirlesmis ve gelenegini kaybetmis insanlar olarak biliniyorlar. Giydikleri luks ve transparan kiyafetler, duzgun giyimli Is adamlari, calistiklari kosullar, maaslari, teknolojiyi en az Avrupalilar kadar cok kullanmalari onlari ayricalikli bir sinif yapiyor. Diger kabilelerin Kikuyularla bir problemi olmamasina karsin, halen cok guvendikleri de soylenemez. Her zaman bir mesafe soz konusu. Lakin, kabileler arasinda bir savas durumu artik yok. Toplu savaslardan ziyade, iki aile arasinda cikan catismadan oturu bazi olumcul olaylar meydana gelebiliyor.


Tribalism ile ilgili yazimin devami haftaya....

To be continued....

FURKAN ARISOY
Sociologist&Translator&Development Manager